Bibliothèque virtuelle
duMont Saint-Michel

Division contre-garde inférieure
Description matérielle
fragment
Titre donné par le manuscrit s. t.
Identification Remigius Altissiodorensis 🔎 Commentum Einsidlense in Donati artem minorem

Transcription du texte

Transcription du texte

Intitulé de début : -

Incipit :

[…]ferens (?). S(e)c(un)d(u)m fores, scribo. S(e)c(un)d(u)m & secus et iuxta ide(m) sunt. (face externe du fragment)

Explicit :

Hinc & Salomon : Melius e(st) sedere in angulo domatis cu(m) leena qua(m) cu(m) muliere litigiosa. Ab homine accepi. Homo d(icitu)r ab humo. Abs[…] (face interne, ouverte, du fragment)

Intitulé de fin : -

Formule conclusive : -

Annotation(s) : -

Glose(s) : -

Zone des notes

Notes sur l’identification

Rémi d’Auxerre, Commentum Einsidlense in Donati artem minorem. Le premier fragment sur la face externe correspond à un passage du chapitre De praepositione (éd. Hagen 1961, p. 215, l. 14-16). Sur la face interne, il s’agit d’un passage du même chapitre, situé un peu plus loin (éd. Hagen 1961, p. 216, l. 6-12).

Texte du fragment 1 : Propt(er) disciplina(m) uenisti, disciplina d(icitu)r magisterium a discenda eoq(ue) plena discatur. Inde et discipulus ad disciplina. Fenestra d(icitu)r eo(que) intus ferat lucem ; fos enim gr(aece) dicitur lux lat(ine), in[…] Fos forus d(icitu)r luce ferens. S(e)c(un)d(u)m fores, scribo. S(e)c(un)d(u)m & secus et iuxta ide(m) sunt. Fores pluraliter s(un)t hostia domoru(m) qu(ae) extrinsecus aperiuntur. Valu(a)e vero qu(ae) intrinsecus ap(er)iuntur. Et d(icitu)r a val lando eoque se…

Texte du fragment 2 : D.O magister da .i. dic p(re)positiones abl(a)t(iv)i. Sup(er)ius dixisti p(re)positiones acc(usa)t(iv)i. Ergo dic illas qu(ae) p(ro)prie abl(a)t(iv)o serviunt. His eni(m) duob(us) p(er) apositione(m) iunguntur prepositiones c(et)eris vero p(er) co(m)positione(m). M. A. ab. Et d(icitu)r a domo egredior. Doma gr(ece) tectu(m) lat(ine). Hinc & Salomon : Melius e(st) sedere in angulo domatis cu(m) leena qua(m) cu(m) muliere litigiosa. Ab homine accepi. Homo d(icitu)r ab humo. Abs…

On reconnaît un extrait du Livre des Proverbes : Melius est sedere in angulo domatis quam cum muliere litigiosa (Prov. 21.9 et 25.24). Les mots cum leena ne sont pas dans le texte biblique.

Édition(s) de référence : Hagen 1961, p. 215-216.

Texte du fragment 3 : <…> accepi .I. ab aliquo. Cu(m) exercitu… <.> abexercendo. Exercetur eni(m) armo[…] <…> loquutus est d(omi)n(u)s. testes d(icuntu)r a testiculi[s] <…> sine duob[us] non recipitur in testimonio <…> idem sunt. Clam custodib(us) surrexit D[ominus] <…> custodibus Coram et pala(m) idem sur(rexit) (?) Cla(m) … <…>venio .I. de mercato. Foru(m) neutri generis e<…> te mercatum fori v(er)o pluralit(er) masculi<…> navium unde virgulius. Laxantque for<…>

Édition(s) de référence : Hagen 1961, p. 216.

Texte du fragment 4 : Celu(m) dicitur pictum. A c(a)elo c(a)elas; id est sculpo scul[…] in stellis e(st) depictum. Et c(a)elum d(icitu)r a celando […] p ae diptongon. Celu(m) v(er)o q(uod) e(st) instrum(en)[tum]. Ce passage comprend des points communs avec Remi, mais sans en être un copie. On trouve aussi des points communs avec un passage de Sedellius Scottus ( In Donati artem maiorem, IX e siècle, cf. Brearley éd. 1975, p. 299).

Fragment 5 : tu(m) carpentatirum sine diptogon scribitur, usq(ue) ad oceanum gub(er)nat d(omini)s Ochis gr(aece) uelox lat(ine). Unde oceanu(m) d(icitu)r magnu(m) mare. A velocitate un{…] […]totus (c[…]b[…] mundus circit(er- .xxx. annos hab(et) ille aetate(m). Circit(er) ad aetatem,…

Fragment 6 : dampnatu e(st) ille .i. ex lege. Ex prefectura erectus est .i. ex dignitate prefectura eni(m) nom(en) e(st) digitatis. Unde p(re)fectus ante positus, proclientibus, laborat <…> di(citu)r discipuli quasi colentes magister(i)u(m) (ue)l aliqui obiecti qui, …

Note sur la description matérielle

Texte : écriture caroline, présence de e cédillés, datation probable : XI e siècle.

Illustrations : -

Autres informations codicologiques : bande de parchemin pliée en deux servant de renfort à la reliure. Le deuxième fragment a été probablement découpé sur le folio où on trouve le premier fragment, puis a été collé sur la bande où l’on peut lire le fragment de Priscien.

Les deux bandes ont été extraites de la reliure lors de la restauration de 2019. Sur l’un des fragments apparaît une initiale P/rime p(er)sone, monochrome brun, avec entrelacs géométriques, du même style que l’initiale du f. 1 du ms. 97.

Mémento

Bibliographie

Édition(s)

Brearley D. (éd.) (1975), Commentum Sedulii Scotti in mai̡orem Donatum grammaticum, Toronto, Pontificial institute of mediaeval studies (Studies and texts, 27).

Fox W. (éd) (1902), Remigii Autissiodorensis in Artem Donati minorem, Leipzig, Teubner (Bibliotheca scriptorum graecorum et romanorum Teubneriana), p. 84-85 et 85-86. Archive.org

Hagen H. (éd.) (1961), Commentum Einsidlense in Donati artem minorem in Anecdota helvetica, quae ad Grammaticam latinam spectant ex bibliothecis Turicensi Einsidlensi Bernensi, Hildesheim, Georg Olms (Grammatici latini ex recensione, ed. Henrich Keil, vol. 8), p. 215-216.

Remigius Autissiodorensis, Commentum Einsidlense in Donati artem minorem, Turnhout Brepols 2010 (Brepolis Latin Library of Latin Texts).

Études

Elder J.-P. (1947), « The missing portions of the Commentum einsidlense on Donatus’s Ars grammatica », Harvard Studies in Classical Philology 56-57, p. 122-160. JSTOR

Buquet T. (2019), « Un fragment de Rémi d’Auxerre dans la reliure d’un manuscrit du Mont Saint-Michel », Les Échos du Craham, 27/02/2019, Hypotheses.org

Jeudy C. (1998-2003), «  In Donati Artem Maiorem, Rémi d’Auxerre », Corpus de textes linguistiques fondamentaux (CTLF), Lyon, CID-ENS, CTLF

Jeudy C. (1991), « L’œuvre de Remi d’Auxerre. État de la question », in Iogna-Pra, D., Jeudy, Colette & Lobrichon, Guy (éd.), L’École carolingienne d’Auxerre de Murethach à Rémi, Paris, Beauchesne, p. 147-156.

Jeudy C. (2003), « Remi d’Auxerre et le livre II de l’ Ars maior de Donat », in Lardet, P. (éd.), La tradition vive, Mélanges d’histoire des textes en l’honneur de Louis Holtz, Turnhout, Brepols (Bibliologia ; 20), p. 131-141.

Jeudy C. (2009), « Remigius of Auxerre », in Stammerjohann, H. (éd.), Lexicon grammaticorum, Tübingen, Max Niemeyer, p. 1256-1257 [2e éd., vol. 2. dans l’éd. 1996, p. 793].

Accès controlés

Sources scolaires et universitaires

Sources générales sur la pensée, la langue, etc.