Apparat critique

  • Version par défaut
  • Témoin A
  • Témoin B
  • Témoin C

Hic est consuetudo in prefecturaprepositura B C. CadomiCadomensis C. .

De bestiis, etc, vendendis et emendismanquant B C.

Qui venderit vel emerit equum aut equam, ii d. andegavensis dabit. Si equa habuit pullum, quamdiu secutus fuerit matrem, non dabit consuetudinem. Si sine equa venditus fuerit, qui emerit dabit ii d., qui venderit ii d. Qui excambiaverit equum aut equam aut pullum, duplicabitur consuetudo. Qui vendiderit asinum vel asinam cum ajouté après ce mot C. aut bovem vel vaccam, dabit i d., qui emerit, i d. similiter dabit.manquant B C. Si vacca habuerit secum vitulum, si natus fuerit ante festum sancti Johannis Baptistemanquant B. , consuetudiem dabit usque ad Natalem, si post festum sancti Johannis Baptiste natus fuerit, non dabit consuetudinem. Si natus fuerit ante Natalem, consuetudinem dabit usque ad festum sancti Johannis Baptistemanquant B. , si post Nativitatem, non dabit. Qui vendiderit porcum aut suem, dabit i d., et qui emerit i d. similiter.manquant B C. Si sus habuit porcellos et venditi fuerint cum sue, sus et porcelli non dabunt nisi unum solum denarium. Si sine sue venditi fuerintvenditi fuerint porcelli B, porcelli venditi erint C. , unusquisque dabit unum d. Qui vendiderit arietes aut ovesboves B C. , bini dabunt unum d. Si impar, qui vendiderit, i d., et qui emerit, unun solum d. dabit.Et si impar fuerit venditor dabit i d. et emptor i d. B C. Identification
Ce paragraphe est le même que celui intitulé Des bestes dans la version française. version AF

De carnibus vendendismanquant B C.

Qui attulerit carnem bovum aut vaccarum salsatam aut recentem, vel aduxerit bestias vivas ad faciendam carnem, nisi fuerit manens et residens vel manens ajouté après ce mot B. Cadomi, de carne uniuscujusque bestie, dabit i d. Si autem coria bestiarum quarum fuerit corium cum carne attulerit coria, quieta fuerint per acquietationem carnis. Qui carnes porci vendiderit, dabit ajouté après ce mot B C. de carne uniuscujusque, i d. Si flicce fuerit, de unaquaque, i d., nisi fuerint unius eiusdemque bestie. Qui carnem arietis vendiderit nammanquant B C. , de binis dabit ajouté après ce mot B C. , i d., si autemnisi et si B, et non C. impar fuerit, i d. Qui vero ajouté après ce mot B C. manentes residentesque fuerint Cadomi, non dabunt per totam ebdomadam, nisi i solum d.Identification
Ce paragraphe est identique à celui-ci dans la version française

De bladis et leguminibus

Quicumque attulerit bladum vel legumen vendendum, non dabit consuetudinem. Qui vero ajouté après ce mot B C. emerit, dabit de unoquoque sextario i d. Si mina vel quarterium ultra fuerit, de mina dabit i d., velud de sextario et de quarterio similiter i d. Sed qui emerit ad seminandum extra leucatam Cadomi, si poterit affidare quod multiplicatum semen Cadomi retulerit, non dabit consuetudinem. SiVel si B C. non affidaverit, plenariam dabit consuetudinem. De summa porreteporete dabitur B C. , iiii d. De summa cepate, iiii d. De summa linagii, iiii d.; et de singulis seminibus, de qualibet summa iiii d.Identification
ce passage est parallèle a passage de la coutume en AF chap 1 ; 

[De pane]Le titre est absent de A mais figure dans B et C, on a donc choisi de le restituer A.

Qui attulerit panem in quadriga, dabit de consuetudine ii d. Si panis fuerit duarum furnatarum, de alterauna B C. furnata, ii d. et de alteraalia B C. , i d. Si socium habuit, similiter dabit consuetudinem. Qui panem attulerit super equum, dabit i d. Si ad dorsum nichil. Et si de pane remanserit quod totus non vendatur, remanens non acquitabitur, nisi die lune, i d. Qui panem fecerit Cadomi, si fuerit manens et residens in burgo regis vel in burgo ajouté après ce mot C. abbatis vel abbatisse, quitus est per totam ebdomadam pro uno solo d., die dominica solvendo. Sed si panis suus duraverit amplius quam per unam solammanquant B. ebdomadam, remanens acquitabit. Prepositus Cadomi ajouté après ce mot B C. debet habere in omnibus furnis Cadomi dimidium furnagium, quia antiquitus statutum fuit quod rex debebat partiri in furnagio quitorum furnorum, quoniam concessum est consuetudinarios bolengarios furnicare in quietis furnis, excepto quodam furno qui fuit Theodorici filii Arturi. Et sciatur quod medietas furnagii constat trium obolorum quas prepositus habet in qualibet furnatione. Qui attulerit panem ad collum, non dabit consuetudinem, nisi forniaverit.

De potibus melle et oleo ajouté après ce mot B C.

Qui attulerit dolium vini ajouté après ce mot B C. , de uno quoque dolio dabit ajouté après ce mot B C. , xii d. De traversario, si venerit in transverso quadrige, vi d. Si in lungum, xii d., sicut de dolio. Si autem ajouté après ce mot B C. per mare venerit, dupplicabitur consuetudo. Qui attulerit siceram vel modonem vel moratum vel cerveisiam, de uno quoque dolio, iiii d. Consuetudo non debet dupplicari si per mare venerint.

De melle et oleo

Qui attulerit mel aut oleum in doliis, de unoquoque dolio, vi d. dabit, videlicet de modio. Qui autem in barillum attulerit, de unaquaque summa iiii d. Et constat summa viii sextariorum. De dolio vacuo, ii d. De ii barillis vacuis, i d.

De piscibus

Qui attulerit alec in quadriga sive per aquam, de unoquoque milleario, ii d. Qui attulerit maquerellum, iiii d. Qui attulerit alium piscem, iiii d. in quadriga, scilicetet B C. qui attulerit ad summam, ii d. Qui attulerit per aquam ,viii d.

De herbisDe oleribus et fructibus B.

Qui attulerit olera sive rapula sive porretam, de quadriga dabit ajouté après ce mot B C. , ii d. De summa, i d. Et quod pro illis receperit sive bladum sive aliud, quietum erit per consuetudinem herbarum. De summa ceparum vel aliorum vel caloniorum, iiii d. De summa nucum, iiii d. De pomis in quadriga, ii d. De summa, i d. Similiter de piris et peschis et racemis et coutanisLa restitution n'est pas assurée en raison d'un doute à propos des deux suites de jambages ; il en est de même dans B et C..

De sepis unctisDe uncto et cepo B, De uncto et cepo cepo C.

Si unctum fuerit sutum, de unoquoque dabitur ajouté après ce mot B C. , i d. et si non fuerit sutum, de c., iiii d. Si cepum fuerit in creton, de unoquoque, i d. Si fuerit remissum in magnis catinis vel patinis, de unoquoque, i d. Si autem in parvis, de duodecima, ii d. vel de poncto, i d.Si autem fuerit remissum in magnis catinis vel patinis, de duodena ii d. vel de pondere sine ponto i d. B C.

De sale

De unoquoque sextario salis ajouté après ce mot B C. , i d. Sed si burgensis Cadomi vendiderit suum sal in burgo Cadomi, non dabit consuetudinem. Si tulerit extra Cadomum, acquitabit ajouté après ce mot A. unumquodque sextarium.

De metallis

De c. cupri, iiii d. De c. stanni, iiii d. similiter.manquant B C. De c. ferri, iiii d. Plubum acquitabitur per frustra. Unumquodque frustrum, i d. Si operatum fuerit rotundum, ii d., quadratum, iiii d. De unuquaque ligatione aceri, i d., hoc est de duodecima, iiii d.

De coriis et pellibus

Si coria fuerint de partibus transmarinis, de lecto dabitur ajouté après ce mot B C. , x s., hoc est de dacra, vi d. Si aliqua coria extra lectum fuerint inventa, de unoquoque, i d. Si dacra fuerit extra lectum, si ille qui acquitabit nominaverit dacram, dabit vi d. pro consuetudine. Si autem coria nominaverit, unumquodque, i d. Si coria fuerint de partibus transmarinis, de uno quoque, i d. Si tanata fuerint, de quocumque loco sint, dabitur ajouté après ce mot B C. de uno quoque, i d. Qui emerit frustrum corii, de unoquoque frustro, i d., nisi fuerint unius eiusdem ajouté après ce mot B C. corii.

De pellibus

De c. arietis vel escurellis vel cuniculis vel cisemiis,De c. pellium arietis vel cuniculorum vel escurellorum vel sisenniorum B, De c. pellium arietis vel camelorum vel citarellis, vel sisemuis ou sisemnis C. iiii d. De c. agninorum vel leporinarum vel caprinarum aut de putoys, ii d.iiii d. B. De duodecima catorum vel vulpium vel patere vel genetrarum vel daumarum, ii d. De sabelinis vel martrinis vel faginis, si nominate fuerint per duodecim, ii d. Si per tymbrium quod constat ex xx, iiii d. De unaquaque penna vel pelichon vel coopertorium, de quibuscumque pellibus sint, i d. De duodecima cordubani et bazene, de unaquaque duodena, ii d.

De armis vel patinisDe armeuris et patinis ferri B, de armis vel patinis ferri C.

De lorica, iiii d. De caligis de ferro, ii d. De duodecinaria amialearum, ii d.manquant B. PatinisDe patinis C, manquant B. ferri, de una quaque, i d. De duabus patellis, ii dmanquant B. . De securibus sive falcibus sive dolabris, i d., qui attulerit ad collum dabit i d. ajouté après ce mot B C. , qui super equum, ii d., qui in quadriga, iiii d. De sartaginibus vel lebetibus, si simul ligate fuerint, iiii d., si non, de duobus, ii d. De duobus vomeribus vel cultris, ii d. De incude, iiii d. De operariis fabri, i d.

De tincturis de vaisda

Si vaisda venerit in quadriga, iiii d. Si in navi, de unoquoque orreo, iiii d. Si navis tota fuerit onerata, viii d. Qui extra tulerit, de unoquoque boisello, i d. De barrillotis, i d., de atinerata, i d.

De opere ponderis

De honere piperis, viii d. De honore cimini, viii d. Si vendita fuerint ad detallium, consuetudo est. Una banata de honereest una hanata. De honore B C. granate, viii d.ii d. C. De boisselleto granate, i d.De boisseleto granate i d. B, manquant C. De pice alba vel nigra, si fuerit in auriculariis, de unoquoque auriculario, i d.; si non, de c. iiii d. De attramento, non dabit consuetudinem, nisi super ajouté après ce mot B C. equum aut asinummanquant B C. adduxerit, et tunc dabitur de freello, i d. De c cere iiii d. De unaquaque culcitra, iiii d. Sed homo Cadomi, si vendiderit vel emerit, non dat consuetudinem, nisi deferat extra. De capucio, ii d. De libro, si fuerit in asseribus, iiii d. De casula nisi fuerit benedecitamanquant B. , ii d. Si fuerit benedicta nichil.

De ollis vel ulnisDe ollis vel ulnis n'est pas identifié comme titre d'un nouveau paragraphe dans A, mais le choix a été de le restituer compte tenu de la formulation de B et C A.

De quadrigata ulnarum vel ollarum, ii d. De summa, i d. De urnis virgatis, si fuerint pincte, i d., si non, nichil.

De pannis serici , lineis vel laneiset laneis B C.

De tireto et cendallo, de uno quoque, i d. De trossello pannorum laneorum aut lineorum, viii d. Si autem fuerint linei et lanei, xvi d. Et si panni non fuerint cordati in trossello, de unoquoque panno, i d. Ita est per mare et per terram. Qui super equum pannos tulerit, iiii d. et in feria de Prato dabit ajouté après ce mot C. , viii d. Et de trossello, xii d. Qui attulerit pannum vendendum ad forum, si super brachium suum illud ajouté après ce mot B C. tenuerit et non miserit ad terram, non dabit consuetudinem. Si ad terram miserit, dabit consuetudinem. Qui attulerit pannum ad fullonem ad refaitandum, nichil dabit, sed si tinctus fuerit, dabit consuetudinem.

De mercennariis

Qui tulerit mercennarias sine serico et staminis et peplis, si super collum, i d. Si super equum vel asinum, ii d. Si in quadriga, iiii d. Sed si sericum vel staminem vel peplis fuerint, dupplicabitur consuetudo tota. Et licet uno ajouté après ce mot B C. mercennario habere mercennaria sua per consuetudinem. Et per illam eamdem consuetudinem, licet eidem mercennario habere mercennarias quietas, videlicet x libras piperis et x libras cimini et x libras de anis et x libras amigdalorum, sed si plus haberet, dictus mercennarius acquitaret. Et licet mercennario habere x libras serici non operati nec plus, sed de operato licet habere quantum voluerit per acquitatonem mercennarie. Et similiter licet habere x libras cere et x duodenarias feltrorum nec plus, et sueria quot voluerit et species quia species non dabunt consuetudinem, nec thus nec thubina nec glasse. De c feltris, iiii d. De una quaque libra serici non operati, i d.

De vitreo

Si in vasibus vitreis fuerit, unum vas nec alias dabit consuetudinem. Si per frustra fuerit non operatum, nichil dabit.

De lano et filo laneo et lineo

De c. toisons, iiii d. Qui tulit filatum laneum vel lineum vel linum vel canabum ad collum, i d. Super equum, ii d. In quadriga, iiii d. Sed si fuerit linum vel canabum in virga, non dabit consuetudinem.

De lignis

Si ligna fuerint dolata cum dolabro, si venerint in quadriga, iiii d. Si sine dolabro, ii d. De latis in quadriga, ii d. De escenniis, ii d. De sporiis, ii d. Et si in una quadriga late fuerint, et escenne et sporia, ii d. De asseribus, iiii d. De circulis ad dolia et cuvas in quadriga, ii d. De quarteriis et asquetis et quatinis et gatis et tinismanquant C. , si simul in quadriga fuerint, iiii d. Si simul non fuerint, ii d.iiii d. C. De criblis et saaz, non datur consuetudo. De ii c.De c. B C. lanceis, iiii d. De quadriga, si ferrata fuerit, ii d., si non, i d. De rotis sine caretillo et sine ferratura, i d. De caretillo sine rotis, i d.manquant B. De archa, si habuerit seram, ii d. Si sera defuerit, i d.De harca, si habuerit serram, ii d. Si serra defuerit, i d. C, manquant B. De trou, i d. De cuva, i d. De arundinibus, si pilati fuerint, i d. Si in quadriga, ii d. Si non fuerint pilati, nichil. De utensilibus textoris, i d. Unaquaque mola, i d. De parvis molis que vocantur molardeaux, de binis, i d.

De navibus

Qui vendederit navem vel batellum, iiii d. et qui emerit, iiii d. Similiter datur de domo consuetudinaria vendita. Navis que attulerit ligna cujuscumque modi sint, de xxiiii dabitlignis B, lignis dabit C. xxv d. Sed si magna ligna fuerint scilicet trabes aut postes aut tigni aut columpne, ille cujus fuerint capiet primo duo ligna quecumque voluerit meliora, et prepositus habebit melius tercium, et postea ut dixi, xxv d.

De navibus Anglie terre

Navis que fuerit de Anglia, quicquid auferat, iii s. dabit, nec plus, quicquid venditum fuerit intus navem. Sed si aliquid venditum fuerit extra navem, totum illud acquietabitur preter predictos iii s. Et si navis attulerit aliquid quod ad victualia pertineat, de hoc dabit presens quando licenciam dehonerandi susceperit. Et si alleccia attulerit, dabit unum c. alleccium, sed quicquid retulerit, totum acquietabitur. Sciatur autem vere quod nulla navis postquam venerit apud Hoistreham intus portum Olne, potest nec debet mercaturas suas dehonerare apud Hoistreham nec citra ullo loco, nisi apud Cadomum. Hic solum potestHoc cum solummodo potest videlicet C. onus suum alleviare ut levius veniat, sed non sine licencia prepositi. Et postquam navis in portum intraverit, non debet ire alibi quin ille cujus navis fuerit, remaneat in misericordia prepositi, si illum poterit attingere. Sed si navisSi unum maius C. alibi fuerit affretata et in necessitate aliqua apud Oistreham applicuerit, per solam et legitimam consuetudinem, potest recedere absque vendere vel dehonerare. Et si ipsa vendiderit vel in altera navi dehoneraverit, duplicem dabit consuetudinem. Omnia autem alia adveria que apportata fuerint apud Cadomum, possunt alibi portari per eamdemRépétion de per eamdem. A. legitimam consutuedinem. Si burgensis Cadomi, manens in villa et residens, ierit mercari in quamcumque patriam perexerit, non acquietaverit ea que extra tulit aut si nichil detulit, nisi malam suam cum denariis suis. Si dederit iiiior denariosmanquant C. de mala sua de quibus mercenariis quas retulit, non dabit consuetudinem. Utrum sit quietus an non. Excepto vino et ceteris potibus. Et si vendiderit mercimonias suas vicinis suis in burgo Cadomi, non dabit consuetudinem, exceptis bestiis et potibus ut dixi. Sed si aliquid extra leucatam Cadomi tulerit, totum illud quod detulerit acquitabit tanquam non de Cadomoextraneus ac si non est de Cadomo La restitution est tient compte du sens de la phrase mais reste très hypothétique C. . Tota aqua Olne est in prefecturaprepositura C. Cadomi, excepto aquagio et piscatoriis a mari usquenostri L'abréviation est bien celle du terme nostri qui n'a pourtant pas sa place ici C. ad Maium cum ministiis aque eiudsem qui sunt in ea passagiorum. Et si aliquis venerit tallem falens ferratam et Baiocas et transierit tallem pergens ad vada et cavens venire per Cadomum Le scribe ne semble pas avoir compris qu'il s'agit ici de la ville de Falaise, attestée dans la version française A.iter fale sie ferratum et linocacarum transsierit tallem pergens ad vada perfraudent cavens venire Cadomi Le scribe n'a pas compris les références à Falaise et à Bayeux C. , prepositus debet eum sequi ut forisfactum suum ad quodcumque vadum attingere eum poterit extracitra C. pontem TeteciiOn a choisi de restituer une majusucle en raison du toponyme associé à la mention du pont dans la version moderne..

Apparat :

(a)  prepositura BC. — (b)  Cadomensis C. — (c)  manquant BC. — (d)  cum ajouté après ce mot C. — (e)  manquant BC. — (f)  manquant B. — (g)  manquant B. — (h)  manquant BC. — (i)  venditi fuerint porcelli B,  porcelli venditi erint C. — (j)  boves BC. — (k)  Et si impar fuerit venditor dabit i d. et emptor i d. BC. — (l)  manquant BC. — (m)  vel manens ajouté après ce mot B. — (n)  dabit ajouté après ce mot BC. — (o)  manquant BC. — (p)  dabit ajouté après ce mot BC. — (q)  nisi et si B,  et non C. — (r)  vero ajouté après ce mot BC. — (s)  vero ajouté après ce mot BC. — (t)  Vel si BC. — (u)  porete dabitur BC. — (v)  una BC. — (w)  alia BC. — (x)  in burgo ajouté après ce mot C. — (y)  manquant B. — (z)  Cadomi ajouté après ce mot BC. — (aa)  melle et oleo ajouté après ce mot BC. — (ab)  vini ajouté après ce mot BC. — (ac)  dabit ajouté après ce mot BC. — (ad)  autem ajouté après ce mot BC. — (ae)  et BC. — (af)  De oleribus et fructibus B. — (ag)  dabit ajouté après ce mot BC. — (ah)  De uncto et cepo B,  De uncto et cepo cepo C. — (ai)  dabitur ajouté après ce mot BC. — (aj)  Si autem fuerit remissum in magnis catinis vel patinis, de duodena ii d. vel de pondere sine ponto i d. BC. — (ak)  salis ajouté après ce mot BC. — (al)  acquitabit ajouté après ce mot A. — (am)  manquant BC. — (an)  dabitur ajouté après ce mot BC. — (ao)  dabitur ajouté après ce mot BC. — (ap)  eiusdem ajouté après ce mot BC. — (aq)  De c. pellium arietis vel cuniculorum vel escurellorum vel sisenniorum B,  De c. pellium arietis vel camelorum vel citarellis, vel sisemuisou sisemnis ou sisemnis C. — (ar)  iiii d. B. — (as)  De armeuris et patinis ferri B,  de armis vel patinis ferri C. — (at)  manquant B. — (au)  De patinis C,  manquant B. — (av)  manquant B. — (aw)  dabit i d. ajouté après ce mot BC. — (ax)  est una hanata. De honore BC. — (ay)  ii d. C. — (az)  De boisseleto granate i d. B,  manquant C. — (ba)  super ajouté après ce mot BC. — (bb)  manquant BC. — (bc)  manquant B. — (bd)  et laneis BC. — (be)  dabit ajouté après ce mot C. — (bf)  illud ajouté après ce mot BC. — (bg)  uno ajouté après ce mot BC. — (bh)  manquant C. — (bi)  iiii d. C. — (bj)  De c. BC. — (bk)  manquant B. — (bl)  De harca, si habuerit serram, ii d. Si serra defuerit, i d. C,  manquant B. — (bm)  lignis B,  lignis dabit C. — (bn)  Hoc cum solummodo potest videlicet C. — (bo)  Si unum maius C. — (bp)  manquant C. — (bq)  extraneus ac si non est de Cadomo La restitution est tient compte du sens de la phrase mais reste très hypothétique La restitution est tient compte du sens de la phrase mais reste très hypothétique C. — (br)  prepositura C. — (bs)  nostriL'abréviation est bien celle du terme nostri qui n'a pourtant pas sa place ici L'abréviation est bien celle du terme nostri qui n'a pourtant pas sa place ici C. — (bt)  iter fale sie ferratum et linocacarum transsierit tallem pergens ad vada perfraudent cavens venire Cadomi Le scribe n'a pas compris les références à Falaise et à Bayeux Le scribe n'a pas compris les références à Falaise et à Bayeux C. — (bu)  citra C. —

Pour citer cette page : Laboratoire de textes Norécrit, Texte des coutumes de la prévôté de Caen (latin)« Hic est consuetudo in prefectura Cadomi. », état d’établissement du texte annoté par Lény Retoux et Laurence Jean-Marie, sous la responsabilité de Laurence Jean-Marie, consulté le vendredi 9 mai 2025. [En ligne : https://emmsm.unicaen.fr/norecrit/caen/Caen_LA.xml/caen_la.1.html]