De abbatibus Montis Sancti Michaelis in periculo maris^aapparat
inscriptio : de abbatibus hujus loci rubrica abreviata

{fol. 178, Avranches_BM_213} Anno ab incarnatione Domini VCo VIo prima revelatione beati Michaelis archangeli in Oriente facta in Monte Gargano sub Zenone imperatore et Gelasio papa, subsecuta est secunda in occiduis partibus in Monte Tumba, imperante Romanis Justiniano Augusto et praesidente eisdem Johanne papa, monarchiam vero regni Francorum tenente Childeberto minore, Abrincatensem autem episcopatum disponente sancto Autberto episcopo, anno Domini VIICo VIIIo. In quo loco exinde per annos fere CCos LXIII multa miracula per beatum Michaelem archangelum patrata sunt et per totum illud spatium ibidem canonici canonicis successerunt.

Anno Domini IXC LXVIo Ricardus primus, dux Normannorum, videns negligentiam canonicorum circa agenda divina in Monte consistentium, ipsos negligentes de Monte expulit et monachos religiosos undecumque^bapparat
undeci(m)q(ue) ms. congregatos ibidem posuit et Mainardum, virum summae religionis, primum illis abbatem praefecit, de monasterio Fontinellae^capparat
fontanellae Labbe ; at vide Rob. de Tor., de immutatione… (p. 194, 1-3 [éd. Delisle]) : abbatiam sancti wandregisili, quam fontinellam antiquitus vocaverunt, reaedificavit. – quod nunc Sancti Wandregisili vocant – assumptum cum^dapparat
con ms. venerabili nepote suo Mainardo et aliis religiosis monachis. Ipsum vero locum praedictus papa Johannes et Lotharius, rex Francorum, et Ricardus, dux Normannorum, magnis privilegiis munierunt. Hic praedictus Mainardus per V annos et eo amplius rexit monasterium Sancti Wandregisili, antequam veniret ad regimen Montis.

Anno IXCo XCIo primo Mainardo successit Mainardus secundus, nepos ejus et prior ejusdem loci. Hujus tempore combustum fuit istud monasterium cum^eapparat
con ms. omnibus officinis.

{fol. 178 v°, Avranches_BM_213}Anno Mo IXo secundus Mainardus jam gravatus senio elegit successorem sibi domnum Hildebertum, monachum ejusdem loci. Tempore istius repertum fuit corpus beati Autberti, quod absconditum fuerat^fapparat
fuerat add. a. m. supra lineam a canonicis. Isti successit secundus Hildebertus, nepos ejus, tamen nescio quo anno, sed tempore suo mulier peperit in arenis. Et inchoata fuit nova ecclesia beati Michaelis a Richardo secundo duce et ipso Hildeberto, scilicet anno Mo XXIIIo, et eodem anno obiit.

Eodem anno Suppo, abbas Fructuariensis, suscepit^gapparat
succepit ms. corr. Labbe dominium^happarat
dōnū ms. corr. Bisson abbatiae Sancti Michaelis ; et, dum laboraret in renuntiatione Fructuariensis monasterii et in adeptione integra Montis Sancti Michaelis, duo abbates rexerunt abbatiam Sancti M[ichaelis], unus videlicet Almodus nomine, abbas Cerasiiⁱapparat
cesarii ms. corr. Labbe, alter Theodoricus, abbas Gemetiensis^japparat
gemeticensis Labbe fort. recte ; et hic habuit etiam in custodia sua monasterium Bernay. Ii duo requiescunt in suis abbatiis praedictis.

Anno Mo XXXIIIo †extegro†^kapparat
ex integro fort. legendum ordinatus fuit Suppo abbas hujus loci. Hic in eadem abbatia multa bona fecit in aedificatione ecclesiae, libros et alia ornamenta componendo, siquidem magnum calicem et crucifixum et IIos angelos deargentatos et alia plurima. Distribuit etiam terras istius loci optimatibus patriae et propter odium monachorum recessit de abbatia et reversus est ad solum proprium^lapparat
post proprium adscripsit parcat sibi deus a. m..

Anno Mo XLVIIIo Radulphus, monachus Fiscannensis, vir strenuae nobilitatis, suscepit regimen istius monasterii et in aedificatione ecclesiae viriliter laboravit, aedificando supra chorum IIIIor columnas turris et arcus super eas, quibus Bernardus abbas postea turrem superposuit. Hic etiam Radulphus fuit custos monasterii Bernay. Obiit in itinere Jerusalem, anno Mo Lo VIIIo. Requiescit in porticu ecclesiae.

Anno Mo LXo, duobus annis interpositis, Ranulphus, a puero monachus monasterii Beati Michaelis, factus est abbas ejusdem loci. Plura bona ibi operatus est, navem scilicet ecclesiae et galariam et sepulturam monachorum et porticum super eam et maceriam quae circuit claustrum et domum sartorum. Fecit ornamenta, scilicet candelabra argentea deaurata et tabulam ante altare et murum castelli Montis qui est a septentrione. Hic misit Guillelmo, duci Normanniae, qui sibi subjugaverat regnum Angliae, IIIIor monachorum suorum, [fol. 179] videlicet Rualem priorem, postea abbatem^mapparat
abbate ms. corr. Labbe Hydaeⁿapparat
hilde ms. apud Wintoniam, Scollandum^oapparat
escollandum ms. escollaudum Bisson scollaudum Labbe thesaurarium, postea abbatem Sancti Augustini Cantuariae^papparat
canť ms. cantuariensis Bisson, et Serlonem, strenuae nobilitatis et religionis juvenem^qapparat
post juvenem add. postea Labbe, aedificatorem et abbatem Sancti Petri Glocestriae^rapparat
glocest(r)i ms. corr. Bisson glocestrensis Labbe ; fort. gloecestriae scribendum ut persaepe in Rob. de Tor. Chron. legitur, et Guillelmum de Agon, abbatem Cerneliensem.

Anno Mo LXXXIIIo obiit Mathildis, regina Anglorum, uxor Guillelmi regis, dispensata vero per XXIII annos a Ranulfo abbate administratione monasterii Beati M[ichaelis] optime, propter hoc quod multas de terris ecclesiae <…> propinquis suis largitus est. Iste R[anulfus] requiescit in porticu ecclesiae.

Anno Mo LXXXVo coepit regnare Rogerius, Cadomensis monachus, qui fuerat antea capellanus Guillelmi, regis Anglorum.

Anno Mo Co IIo visus est a nonnullis prope ac procul positis sanctus Michael, prout credimus, in figura columnae igneae, nocte scilicet suae ultimae festivitatis, penetrasse basilicam istius Montis. Et simile accidit tempore sancti Mainardi, abbatis hujus loci, et Norgodi, Abrincensis episcopi.

Anno Mo Co IIIo ciborium totius navis ecclesiae Sancti Michaelis, quod iste Rogerius aedificaverat, in sabbato Paschae corruit, a monachis more solito matutinis peractis. In cujus ruina portio quaedam dormitorii monachorum non minima destructa^sapparat
dest(r)uta ms. ac subversa est cum omnibus toris et pannis, monachis in eisdem requiescentibus gratia Dei et patrocinio sancti Michaelis sine laesione liberatis.

Anno Mo Co VIo iste Rogerius dimisit monasterium Beati Michaelis et factus fuit abbas Cerneliensis in Anglia a^tapparat
ab Labbe ; at vide Rob. de Tor., chron. ad a. 1123 (p. 164, 17 sq. [éd. Delisle]) a henrico, ad a. 1154 (p. 285, 8) a herberto Henrico, duce Normannorum et rege Anglorum. Eodem anno primo Rogerio successit secundus Rogerius, prior Gemmetiensis^uapparat
gemmeticensis Labbe fort. recte, vir religiosus et sapiens et temporalibus bonis omni tempore regiminis sui abundans.

Anno Mo Co XIIo combusta fuit ecclesia Sancti Michaelis igne fulmineo cum omnibus officinis monachorum, tamen monachis illaesis, matutinos canentibus, et burgo illaeso, quod est mirabile, quare^vapparat
q(u)ar ms. corr. Bisson est subtus monasterium. Iste fecit multa bona : videlicet^wapparat
navi ms. sarta tecta totius ecclesiae praeter navem, cujus omne latus aquilonale dudum ceciderat, et omnes officinas quae combustae fuerant reparavit ; et aream [fol. 179 vo] claustri, quae prius erat lignea, lapideam fecit ; et subtus ipsam aulam et cameras nihilominus lapideas et in tertio ordine deorsum stabula equorum, fornicibus super fornices libratis mirabiliter, adaptavit.

Anno Mo Co XXIIIo, posito itaque baculo pastorali super altare beati Michaelis in festivitate ultima ejusdem loci, Gemmeticum remeavit, habens ex jussione regis XXV marcas argenti ex redditibus ecclesiae Sancti Michaelis annuatim^xapparat
post annuatim lac. 12 fere litt. praebet ms.. Insequenti^yapparat
in sequenti Bisson praeeunte HF 1806 ; at vide infra ad a. 1131 sequenti anno mortuus est tamen anno mortuus est. Hoc fuit propter injuriam quandam quam passus fuerat a quodam suo homine : qui calumniabatur quoddam feodum in camera abbatis quod abbas nolebat ei reddere.

Anno Mo Co XXIIIIo Ricardus, monachus Cluniacensis et pene laicus, sed genere et moribus quantum ad seculum nobilis, factus fuit abbas Sancti Michaelis. Hujus tempore quidam monachus fecit coquinam monachorum lapideam, in qua est modo fabrica. Qua administratione utcumque dispensata per tres annos et dimidium, consilio regis Henrici et Mathei, Albanensis episcopi, Sedis apostolicae legati, curam abbatiae dimisit et ad Sanctum Pancratium Laquis, ubi susceperat monachatum, remeavit. Itaque abbatia fuit in manu regis et absque abbate fere per triennium. Et rex fecit solvere per ministros suos aes alienum quod Ricardus de Mere mutuo acceperat, cujus summa fuit septingentae librae cenomanensium absque usura, quam rex prohibuit reddi.

Anno Mo Co XXXIo, Rotomagi, in festivitate sanctae Agathae, rex Henricus dedit abbatiam Montis Bernardo, priori de Cremon, monacho Beccensi, sicut duobus fecerat. Hic multa bona in isto monasterio operatus est in reparatione ordinis, in reaedificatione navis ecclesiae et turris super chorum compositione et totius ecclesiae tam in vitreis quam in litura caementi inter quadros lapides facta decenti illuminatione. Fecit et vas optimum ex auro et argento, in quo posuit caput sancti Auberti. Fecit et duo mediocria signa optima, imitatus Radulphum abbatem, qui fecit signum quod Rollonam^zapparat
rolľ ms. rollonem Labbe Bisson vocant ad Britones arcendos de finibus Normanniae. Plures etiam malas consuetudines ad laicos pertinentes de ecclesia [fol. 180] Beati Michaelis eliminavit domosque ad opus monachorum apud Tumbam Helenae et Briun aedificavit. In Anglia apud Sanctum Michaelem de Cornubia ecclesiam et officinas monachorum composuit et conventum sub priore XIII monachorum ibi perpetuo futurorum providit, hac conditione interposita, ut prior Cornubiae annuatim vel per se vel per legatum suum visitaret abbatiam Montis in Normannia, afferendo abbati suo XVI marcas argenti. In terris ecclesiae revocandis quae ab antecessoribus suis neglectae^aaapparat
neglete ms. vel dissipatae erant laborando profuit, et magis proficeret si rex Henricus diu in vita praesenti superstes foret. Huic Bernardo adhuc nondum^abapparat
nu(n)dum ms. corr. Labbe sepulto praepropera electione^acapparat
post electione iter. el ms.ac successit Gauffridus, ejusdem ecclesiae monachus, scilicet anno Mo Co XLo IXo. Hic sequenti anno mortuus est, in maxima calamitate relinquens ecclesiam aere alieno causa ipsius pacis erga comitem. Hic sepultus est in porticu ecclesiae.

Anno Mo Co Lo IIo, mortuo Gauffrido abbate, ad instantiam Ricardi, Abrincensis episcopi, cognati sui, Ricardus de Musca, monachus hujus loci, electus fuit abbas istius monasterii. Et quia absque scientia et assensu principis facta fuerat illa electio, quas tribulationes, quas cruces inde monasterium Beati Michaelis habuit ! Ex hoc patet quod Ricardus ille non solum de abbatia, sed etiam de tota terra ducis Henrici eliminatus^adapparat
eleminat(us) ms. corr. Labbe est et omnis dispensatio monasterii per tres laicos et duos^aeapparat
post duos iter. laicos ms.ac clericos, qui sibi invicem in eam^afapparat
ea fort. legendum successerunt, per duos annos et dimidium facta est. Tandem monachi Montis cassaverunt praedictam electionem et Robertum, cellerarium Fiscannensem, cognomento^agapparat
cognomie(n)to ms. Harditum, nec clericum nec laicum, suggestione Reinaldi de Sancto Walerico assensu ducis Henrici elegerunt. Unde Ricardus de Musca adiit papam^ahapparat
papa ms.ac Eugenium, cujus praecepto Ricardus, Abrincensis episcopus, benedixit praedictum Ricardum in abbatem in ecclesia Sancti Andreae, cui benedictioni nullus monachorum Montis interfuit, excepto uno qui, relicto conventu, illum comitabatur. Tandem, missis monachis Romam pro utraque parte^aiapparat
post parte iter. uterque parte ms.ac, uterque, scilicet Ricardus de Musca et Robertus Harditi, et etiam Ricardus, episcopus Abrincensis, eos subsecuti sunt. Et infra breve spatium peregre obierunt, scilicet anno Mo Co Lo IIIo. Istos duos in catalogo^ajapparat
cathologo ms. corr. Labbe abbatum non [fol. 180 vo] annumero, quia nec in ecclesia nec in refectorio nunquam^akapparat
unquam Labbe abbatis officio usi fuerunt. Ipsi maximum detrimentum eidem ecclesiae contulerunt.

Anno Mo Co Lo IIIIo, mense maio, VIo kalendas junii, feria Va infra octavam^alapparat
octavam HF 1806 oct’ ms. octavas Labbe Pentecostes, electus fuit Robertus de Torigneio, prior claustralis Becci, ad regimen istius abbatiae. Hic plurima bona ibi operatus est. Et fuit custos castelli de Ponte Ursonis. Obiit anno Mo Co LXXXVIo.

Anno Mo Co LXXXVIIo electus fuit domnus Martinus abbas Montis Sancti Michaelis. Hic honorifice rexit, nulla dissipans, sed antea dispersa recolligens.

Anno Mo Co XCIo coepit regnare in abbatia ista Jordanus abbas feliciter. Tempore ipsius^amapparat
istius HF 1894 combusta fuit ecclesia a Britannis et item reaedificata in tectura, turri et refectorio^anapparat
hic distinximus cum HF 1894 post cellarium dist. Bisson. Dormitorium et^aoapparat
post et iter. refectoriu(m) ms.ac cellarium totum fecit novum. Obiit anno Mo CCo XIIo.

Radulphus de Insulis, abbas hujus loci,

Thomas de Cameris, abbas hujus loci, isti rexerunt XXIIIIor annis.

Radulphus de Villa Dei, abbas hujus loci,

Anno Mo CCo XXXVIo electus fuit Ricardus Tustini abbas hujus loci. Hic multa bona fecit, videlicet perficiendo claustrum monachorum, insuper Bellam Caram et omnes †ammiras^apapparat
ammiras HF 1894 aumuras dubitanter Bisson qui^aqapparat
quae HF 1894† sunt circa ecclesiam. Incepit etiam novum capitulum et novum opus subtus Bellam Caram. Et ad omnes prioratus forenses tam emendo redditus quam nova aedificia aedificando bona contulit infinita. Obiit anno Mo CCo LXIIIIo.

Nicolaus Alexander^arapparat
alexandri fort. scribendum : vide ms. 211, fol. 77 vo mg, c(u)i succ(essit) nicolaus alexand(r)i ; ms. 214, p. 197 partis prioris, nicolaus alexandri, abbas hujus loci,

Nicolaus Fanigot, abbas hujus loci, isti rexerunt XXXIIIIor annis.

Anno Mo CCo LXXXXVIIIo obiit Johannes le Fae, abbas hujus loci. Et successit ei Guillelmus de Castro, qui fecit stalla^asapparat
stalla HF 1894 stall’ ms. stallum Bisson et omnia mobilia^atapparat
nobilia ms. corr. HF 1894 quae erant in choro quod^auapparat
post quod habet fustu(m) ms.ac fuit ustum igne fulmineo, et alia multa. Obiit anno Mo CCCo XIIIIo.

Isti Guillelmo successit Johannes de Porta, qui feliciter ac sub omni tranquillitate^avapparat
t(r)ansquillitate ms. rexit. Hic multa bona fecit. Recuperavit prioratum de Sancto Clemente de Gersoio. Istud monasterium cum omnibus pertinen-[fol. 181]-tiis suis retraxit de sub rege Navarrae. Nostras chartas et chirographa confirmari fecit a domino Philippo de Valeys, domino nostro et rege Francorum. Plures redditus etiam monasterio acquisivit. Valde viriliter restitit^awapparat
resistit ms. corr. Labbe adstipulante HF 1894 contra illos qui tempore guerrae volebant quod monasterium solveret stipendia illorum quos rex ponebat ad custodiendum Montem. Valde profuit in aedificando. Obiit anno Mo CCCo tricesimo^axapparat
1334 Labbe quatre add. a. m. in mg. et sepultus est in capella Sancti Johannis nova, quam ipse dotavit cum assensu conventus et ibi duos capellanos constituit.

Eidem domino J[ohanni] de Porta successit Nicolaus le Vitrier, prior hujus loci, in Monte isto oriundus ; qui per XXVII annos et VI menses monasterium honorifice rexit. Tempore ipsius facta fuit compositio monetae, francum feodum de Bacilley fuit acquisitum. Guerrae, fames et mortalitates in partibus istis horribiliter viguerunt. Turris et ecclesia de Genez, maneria de Sancto Paterno, de Aviaria^ayapparat
drivaria ms. ut vid. druiaria Bisson qui arinaria dubitanter proposuit et de Donno Johanne per dictas guerras destructa^azapparat
destructe ms. fuerunt. Nihilominus fortalicium hujus monasterii per religiosos et servitores ejusdem loci^baapparat
loci addidimus †omnibus aliis se ingentibus repulsus† in oboedientia domini regis Franciae secure fuit custoditum ad proprias expensas dicti monasterii. Quibus guerris adhuc vigentibus, idem domnus N[icolaus] abbas decessit anno Domini Mo CCCo LXIIo, III kalendas novembris.

Praedicto abbati N[icolao] le Vitrier immediate successit Gauffridus de Servone, prior hujus loci, in civitate Abrincensi oriundus, qui per XXIII annos et III menses decenter et honeste gubernavit. Turrim in qua est nova capella de Gradibus aedificari fecit. Tunc temporis acquisita fuerunt mediante monasterii pecunia plura feoda nobilia, videlicet feodum Duperier, feodum de Brece in Donvilla, feodum de La Meslereye, feodum de Craen in baronia de Sancto Paterno existentia, feodum de Poterel, feoda^bbapparat
feoď ms. feodum Bisson ; at vide infra maneria [n. pl.] de brion de genez et de abbatiola Viel et de Montmirel in baronia de Genecio, feodum de Pellaing in baronia de Ardevone, feodum de Touffou apud Abbatiolam et plures alii redditus in dictis baroniis. Eodem tempore ecclesia Beati Michaelis cum ipsius adjacentiis et dormitorium ab igne fulgureo combusta fuerunt, campanae quasi plumbum liquefactae et, mediante tempore praedicto, reaedificatae [fol. 181 vo] et reformatae per diligentiam et procurationem istius abbatis. Anglici in rocha de Tumba Helenae^bcapparat
heleñ ms. helenensi Bisson, per eosdem fortificata, capti fuerunt vi armorum et ab ea omnino expulsi. Maneria de Brion, de Genez et de Abbatiola, guerris adhuc vigentibus, destructa fuerunt. In quibus et in aliis locis, ut praefertur, destructis, juxta posse reaedificare fecit, quamdiu vixit. Et tandem, senio fessus, dies suos feliciter complevit II kalendas martii, anno Domini millesimo trecentesimo octogesimo sexto.

Anno^bdapparat
hic inc. manus altera Domini millesimo tricentesimo^beapparat
t(r)incentesimo ms. octogesimo sexto suscepit regimen istius abbatiae Petrus Regis, abbas de Exaquio, et rexit eam XXV annos. Fecitque multa bona huic monasterio, videlicet portam hujus abbatiae, infirmariam, balliviam et aedificia ex illo latere a Sancta Katherina usque ad Bellam Caram, lignum chori, libros multos et multa alia bona ; unirique^bfapparat
uniceque ms. fecit prioratus, videlicet de Sancto Paterno, de Brione, de Balan, de Genez et de Sancto Melorio^bgapparat
post melorio verbum 7 fere litt. erasum est. Anima ejus requiescat in pace. In tempore illo N[icolaus] de Vandastin, magnus prior, fecit fieri clausuram camerarum dormitorii.

Anno Domini millesimo quadringentesimo XIo suscepit regimen istius abbatiae Robertus Joliveti, monachus hujus loci, et rexit eam XXXIIII annos. Fecitque multa bona huic monasterio, videlicet acquisivit feodum de Bree et medietatem feodi de Donville ; dedit tres magni pretii capellas completas de capis et aliis appendentiis et IIIIor notabiles capas rubeas, duo turribula ponderis XXXVIII marcarum argenti ; fecit et^bhapparat
etiam Bisson fieri maximam partem manerii de Aviaria ac alia maneria, domos, grangeas, horologium^biapparat
aurelogiu(m) ms., graduales et multa alia bona. Tempore sui regiminis Anglici occupaverunt ducatum Normanniae^bjapparat
post normanniae duo versus erasi sunt. In tempore suo N[icolaus] Guernon, magnus prior, fecit fieri crucifixum cum M[aria] et Johanne et postellis.